خطبه قاصعه یکی از بزرگترین خطبه‌های نهج‌البلاغه است. حضرت علی(ع) در این خطبه شریف که با محوریت نکوهش متکبران و فخرفروشان است با بیانی شیوا و قاطع سرنوشت شوم متکبران را با اشاره به فرجام ابلیس بیان می‌کند.
این کتاب که شرح و توضیح حضرت استاد بر این خطبه شریف است، توسط حجت‌الاسلام والمسلمین آقای محسن سبزواری تدوین و نگارش و به همت انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) برای نخستین‌بار در سال 1386 چاپ و منتشر شده است.
حضرت استاد در این کتاب ضمن بیان مناسبت و وجه تسمیه این خطبه، در درون این دریای خروشان معانی می‌کاود و یک‌به‌یک درواژه‌های معرفت را به محضر گوهرشناسان طریقت عرضه می‌کند:
شرح مادة «آزمون»، بیان سنت آزمایش الاهی و معنای آن، بازگوی اصل تناسب آزمون با افراد و آزمایش مستکبران و مستضعفان با یکدیگر، بیان علت سختی آزمایش‌ها و پاسخ امیر مؤمنان در این باره، اشاره به حج به عنوان آزمایش بزرگ و درهم شکندة روح تکبر از جمله مباحثی است که در بخشی از این کتاب آمده است.
این کتاب در بخشی دیگر، سنت یکسان در مورد همه گردنکشان را با اشاره به فرجام شوم ابلیس با آن همه عبادت بیان می‌کند و ضمن بررسی مسأله جدی بودن دشمنی شیطان، سرانجام اطاعت آن را شرح می‌دهد. در این میان، ایستادگی در برابر ابلیس، گوشزد کردن شیوه‌های حمله ابلیس و یاران او، مرزناشناسی دام شیطان و اشاره به تحقیر کردن پیشوای متکبران به عنوان مجازاتی درخور و شایسته، از دیگر مباحث این نوشتار است.
این کتاب در ادامه با توضیح خاستگاه متکبران، بیان بعضی از ویژگی‌های آنان، با تأکید بر مسأله عبرت از گذشتگان، مخاطبان را از ابتدا به دردی جانسوز که متوجه گردنکشان گذشته بوده، بر حذر داشته و عواقب آن را گوشزد می‌کند.
همچنین این کتاب با توجه به این خطبه شریف، ارزش‌ها را می‌ستاید و تعصب و لجاج در اموری چون نژادپرستی و ملیت و ... را نکوهش می‌کند و آن را از رهنمودهای شیطان می‌داند و با تأکید بر وفای به عهد، رعایت انصاف با خلق خدا و فروبردن خشم، و تحذیر از تفرقه به عنوان هدف شیطان، عواقب اختلاف و تشتت را بر‌می‌شمارد و یکپارچگی را در پرتو محبت و ترس از خدا معرفی و از آن با نام «الفت» یاد می‌کند.
در پایان شرح این خطبه، به گلایه‌های حضرت امیر نسبت به سپاهیان خود اشاره می‌شود و ضمن بیان شهادت درخت به رسالت حضرت محمد(ص) به عنوان یک معجزه آشکار، برخی از ویژگی‌های حضرت علی(ع) و یارانش با توجه به کلام آن حضرت بیان می‌گردد. بیان و مفهوم تکبر از دیدگاه اسلام، حد و مرز تواضع و شیوه برخورد با متکبران از مباحث پایانی این نوشتار است.
